مدیر امور پژوهشی و ارزشیابی «سمت»:
برنامه اصلی‌ام تکمیل فرایند محتوا و ساختار است
زهرا ابوالحسنی چیمه، از اعضای هیئت علمی سازمان مطالعه و تدوین (سمت) است که به تازگی و برای دومین‌بار در طول دوره خدمت خود، مدیریت پژوهشی و ارزشیابی این سازمان را بر عهده گرفته. متن زیر، گفتگویی درباره برنامه‌ها، اهداف و رویکرد وی در این جایگاه است، که در ادامه می‌آید:
- از چه زمانی و چگونه مسئولیت امور پژوهشی «سمت» را عهده‌دار شدید؟ لطفاً به صورت خلاصه درباره پیشینه علمی و اجرایی و مسئولیت‌های قبلی خود توضیح دهید.
از مهر ماه 98، مسئولیت مدیریت پژوهشی و ارزشیابی به من واگذار شد. پیش‌تر و حدود بیش از یک دهه پیش نیز این مسئولیت را بر عهده داشتم. در حال حاضر سردبیر نشریه علمی– پژوهشی «پژوهش و نگارش» هم هستم. مدیریت گروه پژوهشی مطالعات کتاب درسی در پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی نیز از دیگر مسئولیت‌های فعلی‌ام است. پیش‌تر مسئولیت‌هایی نیز در معاونت بین‌الملل سازمان داشته‌ام. از نظر رتبه علمی، دانشیار زبان‌شناسی هستم و مُدرس مقاطع ارشد و دکتری، در تخصص نحو و جامعه‌شناسی زبان.
- تولید کتاب و محتوای درسی از جمله وظایف مهم و اساسی سازمان «سمت» است. چگونه این کار را انجام می‌دهید و برای آن چه ساختاری دارید؟
همان‌طور که اشاره کردید، هسته‌ای‌ترین فعالیت و رسالت سازمان، تولید محتوای درسی دانشگاهی است که عمده این فعالیت بر عهده مدیریت پژوهشی و ارزشیابی و 32 گروه ذیل آن است. به همین دلیل، روال و سازوکار این امر از بنیادی‌ترین سازوکارهای تعریف شده و جاافتاده سازمان است. در عین حال این جاافتادگی به معنای آن نیست که پیشنهادهای اصلاحی و بهبودبخش برای ارتقای این سازوکار لحاظ نشود.
شاید بیش از نیمی از زمان کاری من و همکارانم به فکر، مشورت و تعریف یا بازتعریف سازوکارهای ناقص، کهنه یا طولانی می‌گذرد. دقت بر محتوا و ارتباط و گفتگوی چهره‌به‌چهره با مدیران گروه‌های تخصصی یا حتی صاحبان آثار، جلسه‌های مداوم و هفتگی با مدیریت طراحی و تدوین و ارتباط دمادم با واحدهای مرتبط دیگر، تدوین آیین‌نامه‌های صریح و ارزیابی‌های چندگانه، راهبردهایی برای کوتاه کردن فرایند تولید، ارتقای کیفیت آثار و تألیف کتاب‌های با کیفیت در این مدیریت بوده است. ما ساختار گروه‌های تخصصی، شورای نظارت و نیز کیفیت نظارت گروه‌ها بر آثار را مورد بازبینی جدی قرار داده‌ایم و آسیب‌شناسی و فرصت‌شناسی ویژه‌ای را در دست بررسی و مطالعه داریم.
- لطفا در مورد میزان و نوع تعامل و همکاری‌تان با استادان و دانشگاه‌ها و مراکز علمی، پژوهشی توضیح دهید.
ارتباط اصلی سازمان با دانشگاه‌ها از طریق این واحد صورت می‌گیرد. اعلام نیاز به تألیف یا ترجمه بر مبنای نیازسنجی رشته‌ها و گروه‌ها، با کمک روش‌های مختلف ارتباطی، از جلسات رو در رو تا تماس تلفنی و ارسال ایمیل و حتی ارجاع به سایت و روابط عمومی، انجام می‌شود. بخش اصلی ارتباط از طریق مدیران، دبیران و اعضای گروه‌ها و با کمک کارشناسان گروه‌ها انجام می‌شود. ارتباط و پیگیری مداوم، مفهوم کلیدی سازوکار این واحد است.
بخشی از ارتباطات در قالب تفاهم‌نامه همکاری علمی با دانشگاه‌ها و مراکز علمی و نیز انجمن‌ها صورت‌بندی می‌شود. از سرگیری اهدای نسخه‌هایی از چاپ اول کتاب به مدرسان مرتبط دانشگاه‌ها از دیگر برنامه‌های در حال انجام این مدیریت است، که با همکاری مدیریت بازاریابی و فروش صورت می‌گیرد و فرایندی بسیار سخت است؛ اما به نفع معرفی آثار و دیده‌شدن تولیدات سازمان در دانشگاه‌هاست.
- به نظر خودتان وجه تمایز دوره مدیریت شما چه خواهد بود و برای ارتقای کمی و کیفی تولید منابع درسی دانشگاهی در «سمت»، چه برنامه‌هایی دارید؟
من برنامه متمایز خود را در ابتدای قبول مسئولیت، تسلیم معاون محترم پژوهشی کردم. اما در یک بیان کوتاه می‌توانم بگویم برنامه اصلی بنده در این دوره مدیریتی، تکمیل فرایند محتوا و ساختار در مدیریت پژوهشی و ارزشیابی است که مساوی با تسریع روند عبور کتاب از مدیریت طراحی و تدوین است. در واقع هرچه محتوا و ساختار کتاب‌ها در مدیریت پژوهشی و ارزشیابی کامل‌تر برای مدیریت طراحی و تدوین ارسال شود، میزان معطلی کتاب در آن مدیریت کمتر خواهد بود.
ما با بازتعریف زمان‌بندی فرایند کتاب در واحد خود، پیش‌بینی زمان‌بندی فرایند کاری طراحی و تدوین را از مدیریت مربوطه مطالبه می‌کنیم و این مهمترین اقدام این دوره از مدیریت من است. در این دوره از رتبه‌بندی ساختاری کتاب‌ها به طور معناداری استفاده می‌شود. به همین دلیل ممکن است مدیران محترم گروه‌های تخصصی یا صاحبان آثار، از بازگرداندن چندباره کتاب‌ها و ارزیابی‌های متعدد خوشحال نباشند؛ اما با جلسات توجیهی، کم‌کم با ما همراه شده‌اند که هر چه کار کامل‌تر، منسجم‌تر و باکیفیت‌تر راهی تدوین شود، سریع‌تر از مدیریت طراحی و تدوین به چاپ سپرده خواهد شد.
تمرکز بر منابع انسانی، از کارشناس گرفته تا مدیران و دبیران و اعضا و مؤلفان و مترجمان که سرمایه‌های ارزشمند سازمان هستند و تلاش برای ایجاد انگیزه، رضایتمندی و همکاری صمیمانه از سوی آنان، برنامه دیگر ماست که تا حد زیادی در بُعد مادی آن به نتایجی رسیده‌ایم؛ و امیدواریم در ابعاد دیگر نیز تلاش‌هایمان مؤثر باشد. همچنین قصد داریم دستورالعمل منتج از پژوهش‌های مرتبط با ساختار و محتوای کتاب درسی که به صورت استاندارد کتاب درسی در گروه مطالعات کتاب درسی بررسی و صورت‌بندی شده را در این مدیریت اعمال و اجرا کنیم.
- ارزیابی پیش از تولید منابع درسی و ارزیابی‌های پس از تولید و عرضه آثار می‌تواند از جمله وظایف مهم بخش تحت مدیریت شما به شمار آید. تعریف‌تان از این ارزیابی‌ها چیست؟ در این رابطه چه کارهایی کرده‌اید و چه برنامه‌هایی دارید؟
قطعاً ارزیابی در هر سه مرحله پیش از تولید، حین تولید و پس از تولید، اصل و اساس ماهیت مدیریت پژوهشی و ارزشیابی است. برای ارزیابی پیش از تولید، طرح‌ها در هر دو مرحله پیشنهاد اولیه و تحویل نهایی، حداقل دو مرتبه ارزیابی تخصصی می‌شوند و بعد به ارزیابی ساختاری و فرهنگی سپرده می‌شوند. ارزیابی، روشن‌کننده مسیر محتواسازی است و دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های دنیا برای آن بیشترین سرمایه‌گذاری را می‌کنند که علم با کیفیت را تولید کنند. برای ارزیابی حین تولید در صورت لزوم، ناظر یا ویراستار علمی تعیین می‌شود. ارزیابی پس از چاپ نیز با دریافت نقدها و نیز پرسش از اهداشوندگان کتاب که در بالا توضیح داده شد و نیز بازخوردها در مجامع علمی و تجمیع آنها برای اصلاحات اقدام می‌شود. هر حال و در هر مرحله، دقت در انتخاب ارزیابان متخصص و پاسخگو و وقت‌گذار که حکم داوران و قاضیان تصمیم‌ساز را دارند بسیار حائز اهمیت است. ارزیابان منصف و دانشمند، چشم و چراغ مدیریت پژوهشی و ارزشیابی هستند. فرهنگ پژوهش در دنیا با ارزیابان تعریف می‌شود. بنابراین بیشترین بودجه باید صرف جذب و حفظ ارزیابان متخصص و متعهد در هر رشته شود.
- مخاطبان شما چه کسانی هستند و به نظر شما چقدر در تأمین نیازمندی‌های علمی مخاطبان و تولید و عرضه منابع درسی رشته‌های علوم انسانی موفق بوده‌اید؟
مخاطبان اصلی ما دانشجویان و استادان دانشگاه‌ها و نیز محققان هستند. در این زمینه، مأموریت اصلی ما تأمین نیازهای اینان در منابع و محتوای علمی و آموزشی است. اگر این کار به درستی صورت نگرفته باشد، ما مقصر هستیم. همه راه‌های تأمین این نیاز از نیازسنجی، تعیین اولویت‌ها، تعیین مؤلفان و مترجمان دقیق و دانشمند، تولید محتوای مناسب و توزیع و عرضه با کیفیت محصولات علمی، همه وظیفه ما و دیگر واحدهای سازمان است. اگر بهترین محتواها به درستی چاپ نشوند، بهترین کتاب‌ها به درستی تبلیغ و معرفی نشوند، یا به درستی توزیع نشوند و به درستی به دست متقاضی نرسند، هر حلقه از این زنجیره مقصر است و باید پاسخگو باشد. تولید محتوا، استاندارد تولید بهینه و توزیع مناسب، همه اجزای سیستمی هستند که باید در تعامل دقیق با یکدیگر قرار گیرند؛ و این همه در سایه تدبیری جامع و حس مسئولیتی همگانی رقم خواهد خورد.
- برنامه‌های «سمت» برای دفاع از حقوق مؤلفان و پدیدآورندگان آثار و جلوگیری از تکثیر غیرمجاز کتاب‌های این سازمان چیست؟
به نظرم با قراردادهای سفت و سختی که واحد محترم حقوقی با صاحبان آثار منعقد می‌کند، که گاه نیز صاحبان آثار از این همه محدودیت گله‌مند می‌شوند، باید حقوق معنوی و مالکیت فکری صاحبان آثار به رسمیت شناخته شده باشد. به هر روی، مدیریت پژوهشی و ارزشیابی، وکیل مدافع سرسخت صاحبان فکر و قلم است و همه تلاشش بر حفظ حقوق مادی و معنوی آنهاست.
- در پایان اگر توضیحی باقی مانده است یا خبر خوبی برای مخاطبان‌تان دارید، بفرمایید؟
به کارگیری سیستم تشویق برای کارشناسان، افزایش حق‌الزحمه مدیران و دبیران، افزایش حق‌الزحمه صاحبان آثار، بازتعریف رتبه‌های ویرایش علمی، به رسمیت شناختن امتیاز مقابله ترجمه، از بن‌بست خارج کردن کتاب‌های متوقف شده و برخی اقدامات دیگر، شاید در ردیف اقدامات خوشایند باشد. در عین حال مایلم اعلام کنم این مدیریت تا جای ممکن برای ارتقای محتوا، کیفیت ظاهری و توزیع صحیح آثار دانشگاهی تلاش می‌کند، تا رضایت بیشینه دانشگاهیان را فراهم نماید؛ پس بازخوردهای خود را به ما برسانید.
نظر شما :