محسنی تبریزی: این کتاب منبع خوبی برای مطالعه درباره رفتار سیاسی است/ آقاجانی: لیپست تحت تاثیر وبر و مرتون است

به گزارش روابط‌عمومی «سمت» به نقل از خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست معرفی و بررسی کتاب «انسان سیاسی؛ مبانی اجتماعی علم سیاست»، روز گذشته شنبه (بیست‌وچهارم مهرماه) با حضور حسین آقاجانی‌مرساء، علیرضا محسنی‌تبریزی، فریبرز مجیدی و خداداد خادم و به همت خبرگزاری کتاب ایرانم و خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

علیرضا محسنی تبریزی استاد دانشگاه تهران در این نشست با اشاره به محیطی که لیپست در آن زیسته است گفت: او مدعی است که در آمریکا برخلاف اروپا کشوری است که سندیکاهای کارگری مقتدر و اثرگذار وجود ندارد. همچنین آمریکا برخلاف اروپا از یک نظام اشرافیت برخوردار نبوده و اتحادیه و سندیکاهای کارگری در آمریکا برخلاف اروپا بر نوعی رهبری غیرمتمرکز و مشارکت جمعی در تصمیم‌گیری‌ها داشته و از مناسبات کارگری مطلوب‌تر و با دستمزدهای بالاتر برخوردار است. بنابراین در اتحادیه‌های کارگری آمریکا زمینه برای حاکتی قانون الگیارشی و حکومت اقلیت خاص و شکل‌گیری رهبری اقتدارگرا و ورود نخبگان بوده است.

وی افزود: انسان سیاسی از مهمترین آثار لیپست است که می‌توانیم بگوییم شاید بیش از هر منبع دیگری به این اثر مراجعه شده است. این کتاب به اکثر زبان‌های خارجی منتشر شده و از روی نسخه 1981 ترجمه‌اش صورت گرفته است که مشتمل بر 15 فصل است و تم اصلی کتاب دموکراسی، مشارکت سیاسی، احزاب، انتخابات، رفتار سیاسی و ... است.

تبریزی در ادامه یادآور شد: نویسنده یک جامعه‌شناس ساختاری کارکردی است و منتسب به پارادایم واقعیت اجتماعی و مکتب کارکرگرایی ساختاری است و در همین کتاب هم در هیبت یک جامعه‌شناس واقعیت‌گرا ظاهر می‌شود و مشارکت سیاسی را به مثابه یک شاخصه سیاسی متاثر از عوامل مختلف می‌داند و با ارائه یک مدل جامعه‌شناختی مدعی است که رفتار سیاسی تابعی از عوامل متعدد است. برخی از این عوامل اجتماعی، ماهیتاً فردی و روانشناختی است و شبکه‌ای از روابط متغیرهایی اجتماعی، فردی و ... رفتار سیاسی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

وی گفت: در بعد متغیرهای اجتماعی تحصیلات، درآمد، شغل، جنس، وضع، عضویت حزبی، سنت‌های رای‌دهی در خانواده و ... بر نرخ مشارکت سیاسی متاثر است. میزان دینداری، اعتماد سیاسی و کارآمدی سیاسی نیز به مثابه متغیرهای فردی و روانشناختی در رفتار سیاسی افراد موثر است.
 
تبریزی در ادامه سخنان خود بیان کرد: لیپست متذکر می‌شود منافع سیاسی تنها متاثر از مسایل حکومت نیستند بلکه ارزش‌های سیاسی مشارکت سیاسی را تقویت می‌کنند. او می‌گوید در جوامع دموکراتیک نرخ مشارکت در مواقع بحران افزایش می‌یابد و حتی سعی می‌کند در دهه 30 آمریکا این را نشان دهد. در انتخابات اخیر آمریکا هم بین بایدن و ترامپ همین اتفاق افتاد و آمریکا با توجه به پاندمی کرونا این انتخابات برایش مهم بود چون آمریکا با بحرانی مواجه بود و به همین دلیل نرخ مشارکت سیاسی نسبت به دوره‌های قبل فزونی گرفت.
 
استاد دانشگاه تهران ادامه داد: او به همسانی و مشابهت الگوهای مشارکت سیاسی در برخی جوامع مانند آمریکا، آلمان، سوئد نروژ و فنلاند اشاره می‌کند و تاکید دارد. نقش طبقه متوسط در تحکیم دموکراسی بسیار خطیر است و به زعم مولف شهروند خوب بودن با ارزش‌های و هنجارهای طبقه متوسط پیوند خورده است.
 
تبریزی توضیح داد: لیپست نشان می‌دهد در دموکراسی‌هایی که ارزش‌های مدنیت درونی شدند، افراد وارد مشارکت سیاسی می‌شوند و این موضوع درباب گروه‌ها و افرادی صادق است که از زندگی تثبیت شده برخوردارند و کمتر زیر فشار اجتماعی برای همنوایی قرار دارند که در نتیجه کمتر مشارکت می‌کنند. او بر رابطه معنادار توسعه اقتصادی با دموکراسی تاکید می‌کند و معتقد است با افزایش نرخ رشد توسعه اقتصادی روند دموکراتیزه شدن شتاب و سرعت بیشتری می‌گیرد.
 
محسنی تبریزی در ادامه با اشاره به کتاب انسان سیاسی افزود: کتاب انسان سیاسی زمینه را برای تحقیقات و تصدیقات بیشتر و وسیع‌تر در حوزه جامعه‌شناسی سیاسی فراهم می‌کند. این کتاب یکی از منابع مهم علمی از منظر نظری و حیث پژوهشی برای محققان است و سازمان سمت مفتخر است که این اثر وزین را به زبان فارسی ترجمه کرده است. باید یادآوری کنم که این کتاب از دهه 1960 به بعد همواره به عنوان یکی از منابع درسی مطرح بوده و همچنین مولف در دانشگاه‌های مختلف و معتبر آمریکا از جمله دانشگاه هاروارد و کلمبیا تدریس کرده است.

تبریزی تاکید کرد: این کتاب یک منبع خوبی برای تحقیق است و زمینه را برای مطالعه درباره رفتار سیاسی فراهم می‌کند و یک پایه نظری در این حوزه برای مقایسه یافته‌ها به وجود می‌آورد. همچنین کتاب می‌تواند هادی برای محققان به منظور تدوین چهارچوب نظری و مدل مفهومی و همچنین مطالعه تطبیقی بین آمریکا و سایر کشورها باشد.

وی در ادامه گفت: مولف در محیطی رشد و نمو یافته که از یک سو در معرض تغییرات و تحولات شهرنشینی است و از سوی دیگر به واسطه تعلق فردی به علوم انسانی، رشته علوم اجتماعی را انتخاب می‌کند و با آثار مصلحین و روشنفکران سوسیالیست آشنا می‌شود و بعد هم از آثار افرادی چون وبر تاثیر می‌گیرد و در نهایت با تجربه شخصی و علمی خود در این مسیر قدم بر می‌دارد.

تبریزی در پایان یادآور شد: لیپست دوست داشت در آکادمی بماند و در لباس یک معلم تدریس و تلمذ کند. او پست‌های متعددی داشته اما همیشه هیئت یک معلم را داشته است. اندیشه او از تجاربش در محیط علمی متاثر است و از آنجا که انتخاب کرده که از یک نحله نظری به نحله دیگری برود آزادگی‌اش را نشان می‌دهد. در زندگی شخصی هم انسان وزینی است. من او را از هر نظر انسان بالغ، مشروع و حقیقت‌بین می‌دانم و این در آثارش هم مشخص است. این نخستین کتابی است که از او در ایران ترجمه و منتشر می‌شود. او در جامعه ما شناخته شده نیست و امیدوارم این کتاب به شناخته شدن او کمک کند.
 
حسین آقاجانی مرساء عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی دیگر سخنران این نشست ابتدا با بیان اینکه داوری کردن و نقد کردن کار خیلی سختی است گفت: چون به تعبیر منتسکیو نباید دچار پیش داوری شویم. او می‌گوید «امیدوارم من از درد بی درمان پیش داوری در حوزه نقد نجات یابم». پوپر هم معتقد است که «باید از جایی شروع کنم که هیچ نمی‌دانم». کتاب ترجمه بسیار روان و خوبی دارد و جایگزینی واژه‌های سخت به خوبی صورت گرفته است. ترجمه خوب می‌تواند مخاطب را به کتاب علاقه‌مند کنند.

وی افزود: مفهوم انسان سیاسی را من در کتاب دنبال می‌کردم و فکر می‌کردم انسان سیاسی چیست؟ احساس من این بود که باید این مفهوم بیشتر تعریف شود. البته در ابتدای کتاب به سخنان ارسطو در این باره اشاره شده چون ریشه این مفهوم را باید در شهر آتن و در زمان ارسطو و افلاطون جستجو کرد، نزد ارسطو مهم‌ترین بحث همین انسان سیاسی است. در کتاب درباره قدرت در جامعه، انسان سیاسی در جامعه و توزیع قدرت در آن حرف زده شده است.

آقاجانی یادآور شد:‌ بحث رفتار سیاسی در کتاب مورد بررسی قرار گرفته و مولف تحت تاثیر وبر و مرتون است. این بحث پیام‌های بسیاری درباره میزان مشارکت، رفتار سیاسی و ... دارد. داریوش شایگان کتابی با عنوان پنج اقلیم حضور دارد که در آنجا مطرح می‌کند که حافظ درباره انسان سیاسی 12 بیت شعر دارد. همچنین پنج شاعر نامی ما درباره انسان سیاسی به خوبی حرف زدند.
 
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: در کتاب مطالعه می‌کردم متوجه شدم انسان سیاسی چند ویژگی مهم دارد؛ انسانی است که دوست دارد در گروه‌های اجتماعی و در احزاب باشد. این انسان سیاسی اهل سخن، بیان و اندیشه است و ابزار می‌سازد. همانطور که گفته شد و در کتاب آمده است نویسنده تحت تاثیر وبر و مرتون است و پایان‌نامه دکتری خود را با مرتون نوشته است. به اعتقاد من این کتاب محدود به کتاب درسی نیست و می‌تواند برای همه اقشار جامعه به‌کار بیاید.
 
وی در ادامه افزود: کتاب «فیلسوفان بزرگ» اثر یاسپرس هم به این موضوع اشاره می‌کند و سقراط را به عنوان انسان سیاسی معرفی می‌کند. هگل هم در همین کتاب می‌گوید انسان سیاسی شهید راه فلسفه است. تفکر انسان سیاسی در همه جامعه‌شناسان کلاسیک وجود دارد و البته آنها هم تحت تاثیر فیلسوفان پیشین خود مانند هیوم، بیکن، کانت و... هستند.

آقاجانی گفت: خوب است که دکتر محسنی تبریزی به صورت مستقل روی انسان سیاسی کار کند چون این مطالب به درد جامعه امروز ما می‌خورد. گالیله سرآمد انسان سیاسی است و او همان کسی است که در سالی که دو فیلسوف لاک و اسپینوزا متولد می‌شوند محاکمه می‌شود. بنابراین ضرورت ترجمه این کتاب احساس می‌شد. من دیشب هم به کتاب سفرنامه ابن بطوطه مراجعه کردم و در آنجا هم دیدم که درباره سهرودی که به اعتقاد من او هم یک انسان سیاسی است، آمده است که مجوزی بدهید که سهروردی کشته شود!
 
وی در پایان یادآور شد: در فصل دوم که توسعه اقتصادی و دموکراسی را توضیح می‌دهد نکات بسیار جالبی وجود دارد که در آن مباحث روش‌شناسی، نظری و ... شرح داده شده است. 

خادم نیز در این نشست طی سخنانی گفت: لیپست در ابتدای کتاب در تایید نظر خود عبارتی از کتاب سیاست ارسطو را نقل می‌کند که در آن این موضوع را مطرح می‌کند و می‌گوید: باثبات‌ترین شکل دموکراسی تنها هنگامی به دست می‌آید که طبقه متوسط آن قدر بزرگ باشد که نه نخبگان ثروتمند در بالا و نه تهی‌دستان در پایین بتوانند بر زندگی سیاسی مسلط شوند.

به گفته او، لیپست در این کتاب دو نظریه را مطرح می‌کند؛ نظریه اول ناظر بر رابطه معنی‌دار و متقن بین توسعه اقتصادی و دموکراسی است به این معنی که با افزایش نرخ رشد و میزان توسعه اقتصادی روند دموکراتیزه شدن جامعه شتاب بیشتری می‌گیرد. لیپست در نظریه دوم بر آن است که نشان دهد رفتار سیاسی تابعی از نیروهای اجتماعی است. او اعتقاد راسخ به نقش طبقه متوسط در تحکیم پایه‌های دموکراسی در جوامع غربی به‌ویژه آمریکا دارد.

خادم یادآور شد: لیپست مشارکت سیاسی را در راستای جامعه‌پذیری سیاسی می‌داند و آن را مقوم دموکراسی می‌داند. او برای ساختار دموکراتیک برخلاف ساختار سه‌گوش متداول ثروتمندان، طبقه متوسط و تهیدستان یک الگوی الماسی شکل با محورهای نخبگان، طبقه متوسط و تهدیستان ارائه می‌کند. این کتاب نه تنها به کار دانشجویان می‌آید بلکه برای تمام مخاطبان به دلیل دادن الگو برای رفتار سیاسی موثر است.