نشست نقد و بررسی کتاب روش‌ها و فنون نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی برگزار شد
به گزارش روابط‌عمومی سازمان سمت، به همت پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم‌انسانی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم‌انسانی دانشگاه‌ها (سمت) نشست نقد و بررسی کتاب روش‌ها و فنون نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی، با سخنرانی محسن زین‌العابدینی عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی و فرشید دانش عضو هیئت‌علمی مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری و دبیری عبدالرضا نوروزی چاکُلی عضو هیئت‌علمی دانشگاه شاهد به‌صورت مجازی برگزار شد.
در ابتدای جلسه عبدالرضا نوروزی چاکُلی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه شاهد و دبیر نشست گفت: نویسندگان این اثر (هادی هراتی و اعظم صنعت جو) و اساتید سرشناسی که سال‌ها در این حوزه کارکرده‌اند به این جلسه دعوت شده‌اند و ازآنجاکه سمت یک سازمان غیرانتفاعی است و برای تأمین منابع علمی فعالیت می‌کند، دنبال ارتقای منابع و آثارش است و به همین دلیل جلسات خود را به‌صورت مداوم برگزار می‌کند. ما معمولاً سالانه چند مورد از کتاب‌هایمان را به نقد و بررسی می‌گذاریم. هم اینکه ویژگی‌های برجسته کتاب‌ها را به نقد می‌گذاریم و هم اینکه اگر نقاطی برای ویرایش‌های بعدی لازم است را در نظر بگیریم و هم سخنان نویسندگان را درباره این نقطه‌نظرات می‌دانیم و هم اینکه نظرات سازنده منتقدان این آثار را دریافتی می‌کنیم و سعی داریم ارتباط بین ناشر و جامعه مخاطب را برقرار کنیم، زیرا هدف اصلی نشر فراهم‌کردن نیازهای جامعه مخاطب است و این یکی از گام‌هایی است که در این زمینه می‌توانیم برای نزدیک‌تر کردن دیدگاه‌ها و دل مخاطبان و ناشر و نویسندگان برداریم که امیدواریم در این زمینه با کمکی که از دوستان می‌گیریم، موفق شده و اثرگذاری داشته باشیم.
وی افزود: گروه علم اطلاعات و داده‌های دانش‌شناسی سازمان سمت از گروه‌های قدیمی سازمان سمت است و از سال‌هایی که سازمان تشکیل شده است، این گروه بوده است و بنیان‌گذار سمت مرحوم آقای دکتر احمدی تأکیدی که روی حضور این رشته داشتند باعث شد تا ما این رشته را از ابتدا در سمت داشته باشیم و تاکنون که موفق شدیم ۶۰ عنوان کتاب در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی وارد بازار نشر کنیم که آمار بسیار خوبی است و با داوری سختی که سازمان سمت برای کتاب‌ها انجام می‌دهد و با هدف اصلی که دررابطه‌با تأمین منابع درسی و کمک‌درسی دارد، انتشار ۶۰ عنوان کتاب درسی مهم که بخش عمده‌ای از کتاب‌ها را تشکیل می‌دهد که در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود، بخش مهمی از کتاب‌هایی را تشکیل می‌دهد که در سازمان سنجش و آموزش کشور به‌عنوان منابع اصلی سؤالات کنکور مطرح است و در سرفصل‌های رشته ما این کتاب‌ها جایگاه مهمی دارند و اینها چیزی نیست جز حاصل زحمت نویسندگان محترم.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه شاهد تصریح کرد: در واقع همان‌طور که دوستان مستحضر و واقف به این بحث هستند بدون حضور نویسندگان، ناشر عملاً کاره‌ای نیست و نویسندگان آثار فکری خود را در اختیار ناشر قرار می‌دهند و ناشر به بهترین نحو این را به‌عنوان یک ماده فکری در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد. همین‌طور اگر خوانندگان را نداشته باشیم تلاش‌هایی که ناشر و مؤلفان انجام می‌دهند بی‌ثمر می‌شود و تأثیرگذار نخواهد بود و چرخه نشر با قرارگیری ناشر مؤلف و خواننده است که معنا می‌گیرد و در این چرخه نقد و بررسی درست و سالم و سازنده یکی از مؤلفه‌های مهمی است که باید در این چرخه داشته باشیم. نقد هم ارزیابی بعد از نشر است و قبل از آن هم داوری اثر را داریم ولی بعد از نشر، اساتید و خوانندگان را داریم برای داوری و ارزیابی و به‌مراتب ارزیابی‌های بعد از انتشار اثر بالاتری دارد. ما با حمایت‌های سازمان سمت و ریاست محترم آقای ذبیحی و آقای دکتر خادمی معاون پژوهشی و خانم دکتر ابوالحسنی رئیس پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم‌انسانی سمت این برنامه‌ها را مداوم برگزار می‌کنیم و امیدواریم که موردتوجه بیشتر قرار بگیرد که تاکنون این‌طور بوده است.
کتابی صرفاً تئوریک نیست
محسن زین‌العابدینی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی هم در این نشست طی سخنانی گفت: بحث چکیده‌سازی و نمایه‌سازی با وجود همه تغییرات و تحولات در رویکردهای ما به سازماندهی اطلاعات به وجود آمده است، همچنان به قوت خود باقی است و تکنیک‌هایی که درگذشته و حال حاضر در یک حالت هیبریدی به سر می‌بریم برای نمایه‌سازی منابع به کار می‌رود و منابع الکترونیکی به یک شکلی در فرایند تحول دیجیتال به سمت منابع و اطلاعات گسترده روز، پیش رفته است و با اینکه ممکن است خیلی از چیزهای سنتی ازرده‌خارج شده باشند، اما ارزش و اهمیت نمایه‌سازی همچنان به قوت خود باقی‌مانده است و چه‌بسا ارزشش بیشتر هم شده است، چرا که این مجموعه‌ها وقتی با حجم انبوه اطلاعات روبرو هستیم، ضرورت استفاده از نمایه‌های درست خیلی بیشتر از گذشته نمایان می‌شود و خب جایگاه خود را پیدا می‌کنند.
زین‌العابدینی در ادامه سخنانش اظهار کرد: قبل از اینکه سمت این وظیفه را برعهده من بگذارد برای درس بازنمایی اطلاعات، کتاب را تهیه کرده بودم و خوانده بودم و وقتی نقد این کتاب پیش آمد خیلی خوشحال شدم که می‌خواهیم درباره این کتاب نقدی داشته باشیم.
استاد دانشگاه شهید بهشتی تصریح کرد: در مجموعه کتاب‌هایی که در زمینه نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی نوشته شده است. من جستجوی در کتابخانه ملی انجام دادم و کتاب‌هایی که در طول این سال‌ها استفاده شدند را بررسی می‌کردم ۴۸ کتاب که در عنوان آنها واژه نمایه‌سازی وجود دارد را می‌توان در کتاب‌شناسی کتابخانه ملی می‌توان یافت و واژه نمایه به‌تنهایی، ۱۴ پیشینه را نشان می‌دهد. واژه چکیده تعدادش بیشتر است و ۲۱۴ کتاب را می‌توانیم پیدا کنیم. این به ما نشان می‌دهد در این زمینه کتاب‌های مختلفی نوشته شده است، شیوه‌های نمایه‌سازی یونسکو بود و یا کتاب‌هایی که استاد آقابخشی نوشتند و یا کتاب‌هایی که در سال‌های جاری تهیه شد و کتاب‌های خوبی در این زمینه وجود دارد، کتاب‌های ترجمه شده‌ای مانند کتاب لنکستر نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی و کتاب کلیولندها کتابی که دکتر حسینی ترجمه کردند و اینها از کتاب‌های شاخص است.
وی اضافه کرد در سال‌های اخیر هم کتاب‌های خوبی نوشته شده از جمله کتاب نمایه نویسی خانم دکتر کاظم‌پور و آقای دکتر اشرفی ریزی و نمایه‌سازی موضوعی دکتر نوروزی و آقای ولایتی و کتاب‌های دیگری که در این زمینه منتشر شده‌اند که هرکدام به صورتی به این مباحث پرداخته‌اند.
زین‌العابدینی با بیان اینکه این کتاب، کتاب خوب و منسجمی نسبت به کتاب‌های گذشته است، گفت: خیلی خوشحالیم که چنین کتابی را برای نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی در دست داریم و درس‌های بازنمایی اطلاعات در کارشناسی ارشد مدیریت اطلاعات می‌تواند منبع خوب، مفید و منسجم باشد. در آثار گذشته می‌توان گفت ممکن است برخی خیلی قوی به فلسفه نمایه‌سازی پرداخته باشند و برخی به عمل نمایه‌سازی پرداخته باشند و برخی از این آثار جنبه‌های خاصی از نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی را مدنظر قرار داده باشند. کتاب حاضر به‌عنوان یک کتاب منسجم در این زمینه خیلی خوب و مفید است. همان‌طور که دکتر نوروزی به‌خوبی بیان کردند، نقد آثار بعد از انتشار می‌تواند کمک کند که رویکرد کتاب‌ها در آینده و ویرایش‌های بعدی تکمیل‌تر شود و یا خود ما که مؤلف هستیم، مواظب باشیم که چه جنبه‌ها و مسائلی ممکن است در ارزیابی و کاربرد کتاب‌هایمان مورداستفاده قرار گیرد.
وی افزود: خانم دکتر صنعت جو و آقای دکتر هراتی که این کتاب را تهیه کردند که می‌دانم تجربه کار در کتابخانه‌ها را دارند و این یک کتاب صرفاً تئوریک نیست. نکاتی که در اینجا مطرح می‌شود برای نگاه دیگری به کتاب و برای اصلاح در رویکردها و روندها و گوشزد به ماست که برای نمایه‌سازی از چه رویکردها و روندهایی را مدنظر قرار دهیم. ما تلاش می‌کنیم در کنار مزایا و معایبی که وجود دارد اشاره کرده و مواردی که ممکن است به اثرگذاری کتاب کمک کنند را مطرح کنیم. به قول ورزشکاران چیزی از ارزش این اثر کاسته نمی‌شود و بلکه نشان می‌دهد کتاب جایگاه ویژه‌ای دارد که درخور نقد و اصلاح و ویرایش است وگرنه کتابی که کیفیت نداشته باشد کسی درباره آن حرفی نمی‌زند.
وی در پایان سخنانش گفت: در پیشگفتار این کتاب ذکر شده که هدف این کتاب صرفاً نگاه جامع، کامل و هستی‌شناسانه به نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی است. در صفحه دوم دو توصیه دارد؛ یکی به‌عنوان متن درسی برای درس‌های نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی و در ادامه برای کتابداران کتاب‌های تخصصی استفاده از کتاب است. شاید پارادوکس و تناقض ظریفی را ما در اینجا مشاهده می‌کنیم مبنی‌بر اینکه کتاب در پیشگفتار ذکر کرده که صرفاً رویکرد هستی‌شناسانه و شناخت مفاهیم را دارد، ولی در صفحه دوم می‌گوید برای درس و برای کتابداران تهیه شده است.
واقعاً به وجود چنین کتابی نیاز داشتیم
فرشید دانش، عضو هیئت‌علمی مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری هم دیگر سخنران این نشست بود، وی گفت: اولاً جای تبریک به نویسندگان این کتاب وجود دارد واقعاً به وجود چنین کتابی نیاز داشتیم که به دانشجویان در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد کمک کند و این اثر منسجم، تألیفی، روزآمد است و به چند درس کمک می‌کند که مهم‌ترین آنها نمایه‌سازی است و هم درس سازماندهی ۵ برای رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی برای رشته پزشکی که من چند ترم هم آن درس را تدریس کردم که سازماندهی ۵ اختصاص دارد به بحث نمایه‌سازی و آنجا هم منابع اندک است و این منابعی که نوشته می‌شود از جمله همین کتاب ارزشمند می‌تواند کمک کند به گروه‌هایی کتابداری هم بیاید و آنها هم بتوانند از این منبع استفاده کنند. خوشبختانه هم در درس نمایه‌سازی موضوعی که مربوط به کارشناسی ارشد رشته علم‌سنجی و هم در مقطع کارشناسی این درس را تدریس کردم.
نقدها را قبول دارم
اعظم صنعت جو، نویسنده کتاب، دیگر سخنران این نشست بود. وی گفت: نقطه‌نظرات خیلی خوبی را دکتر دانش و دکتر نوروزی مطرح کردند و همه اینها را برای استفاده یادداشت کردم، همین‌طور که کتاب نشان می‌دهد آقای دکتر هراتی نویسنده اول هستند و ایشان سال‌ها کار تجربه عملی در کتابخانه مرکزی را دارند و غیر از آن تخصص خوبی هم دارند که در این کتاب تلاش برای استفاده از تجربه در کنار تخصص انجام شده است و یکسری مباحث مربوط به مواردی بود که در کتاب‌های نمایه‌سازی و آن چیزی که تا الان در کتاب‌های نمایه‌سازی وجود نداشت به آنها پرداخته شود.
وی افزود: موارد خوبی مطرح شد ولی یک سری محدودیت‌ها برای آوردن وجود دارد. در خصوص اهداف کتاب، من حرف‌های آقای زین‌العابدین را قبول دارم ما از عدم وجود یک درس‌نامه خوب رنج می‌بریم و خیلی اوقات وقتی می‌گوییم کتابداران و دانشجویان باید اینها را به‌صورت دقیق و عملی یاد بگیرند لازمه‌اش این است که در کنار این درس‌نامه خوبی داشته باشیم و ان‌شاءالله بتوانیم درس‌نامه خوبی تهیه کنیم و از «سمت» حمایت شویم تا چنین کتاب مکملی تهیه کنیم.
این کتاب یک‌شبه نوشته نشده است
هادی هراتی هم طی سخنانی گفت: دیدگاه‌ها متفاوت است و کاملاً نظرات برای ما محترم است و ما منتظر استفاده از نظرات اساتید هستیم. دکتر زین‌العابدین گفته بودند که آیا این کتاب درسی هست یا خیر؟ باید بگویم ما در انتهای هر فصل ۲-۳ تمرین عملی داریم و تمام اینها بر اساس موارد عملی‌ای است که در این کتاب آمده است و ما در کنار مطالب تئوری به مطالب عملی هم پرداخته‌ایم.
وی افزود: دوم اینکه درس‌نامه نیست، درس‌نامه این‌طور است که بیاییم بگوییم این سند حجمش چقدر است و باتوجه‌به این چقدر کلیدواژه باید داشته باشد. به این صورت درس‌نامه است که یک کتاب درسی است و تئوری و عملی است. این کتاب یک‌شبه نوشته نشده است و نمایه‌سازی را هفت سال تدریس کردم و خانم دکتر صنعت جو هم در دانشگاه فردوسی سابقه تدریس دارند و کار داوری این کتاب هم یک سال به طول انجامیده است. صفحه ۳۲ دسته‌بندی کاملی از نمایه‌ها کردیم. در هیچ اثری به تفاوت نمایه‌سازی تا این حد کامل پرداخته نشده است. به نمایه‌سازی ترکیبی در ورد اشاره شده است و اینکه وقتی‌که می‌خواهیم یک کتاب را نمایه‌سازی کنیم چه باید کنیم. مطالبی که دوستان گفتند دقیق و کامل و بجا بود و اگر سمت دست ما را بازبگذارد حاضر هستیم این کتاب را به ۵۰۰ صفحه نیز برسانیم.
یادآور می‌شود، کتاب روش‌ها و فنون نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی تألیف هادی هراتی و اعظم صنعت جو به همت سازمان سمت در سال ۱۳۹۸ در ۳۱۶ صفحه به بهای ۲۷ هزار تومان منتشر شده است.
نظر شما :