دولت براساس اختیارات و وظایفی که دارد می‌تواند یکی از تأثیرگذارترین عوامل در ساختارها و تنظیمات اجتماعی و وسیله‌ای مهم برای نیل به اهداف زندگی اجتماعی باشد. این نوشتار پس از آنکه در بخش نخست، مباحث پایه‌ای شناسایی اختیارات و وظایف دولت اسلامی را بررسی می‌کند، در مورد اختیارات دولت اسلامی بر رویکردی تمرکز کرده که زندگی انسان را به دو بخش فردی و اجتماعی تقسیم می‌کند و اصل ولایت و یا عدم ولایت در این عرصه‌ها را بررسی و سپس رویکرد فقیهان به نوع ولایت حاکم اسلامی را مطرح می‌کند. در بررسی وظایف دولت اسلامی، وظایفی مانند آموزش، بهداشت و سلامت و تثبیت ارزش پولی (که چندان مورد وفاق اقتصاددانان مسلمان نبوده) به صورت مفصل بررسی شده و توازن به‌مثابه عدالت اجتماعی مهم‌ترین وظیفه و فلسفه تشکیل دولت اسلامی قلمداد شده است.